Kan, bir bütün olarak henüz bilim insanlarının bire bir kopyalamayı başaramadıkları, damarlarımızda dolaşan hayati sıvıdır. Yapay kan olarak üretilemediği ve diğer memelilerin kanları bizimle uyum sağlayamadığı için mutlaka insanlardan temini gerekmektedir.
Normal bir insanın ortalama ağırlığının 13’te 1’ini oluşturan kan, dünyanın birçok ülkesinde, ulusal bir merkez (örn: Kızılay, Kızılhaç) tarafından gönüllülerin kan bağışı ile toplanmaktadır. İhtiyaç halinde eksikliğinin önemi, gerek ana akım medyada, gerekse sosyal medyada yapılan “kan aranıyor” anonslarından anlaşılmaktadır.
Peki, kan bağışçıları neden kendileri için de hayati olan bu sıvıyı bağışlarlar?
Kan bağışının genel anlamda bağışçı için herhangi bir olumsuz yanı olmadığı gibi, düzenli kan bağışının önemli faydaları olduğu da öne sürülmüş ve kısmen de kanıtlanmıştır. Ancak bağışçıların çoğunun kan bağışlama sebebi kendilerine sorulduğunda: bir başkasına, topluma karşılıksız bir iyilik yapmaktır.
Son yıllarda nüfusun hızla artması, buna paralel gerçekleşen kaza ve ameliyat sayılarının da artması kan transfüzyonuna (nakline) olan talebi daha da arttırdı. Bunu sağlayabilmek için kimi ülkeler gönüllü bağışın yanı sıra, bağışçıya başta nakit ödeme de dahil olmak üzere maddi değeri olan yan faydalar sunma yoluna gitti.
2001’de yapılan bir araştırmaya göre, ABD’de kan verenlerin %56’sı bir şekilde geri ödeme almış (örn: hediye kuponu, işten ücretsiz izin…). Yine 2001’de Avrupa’daki 17 ülkeden sadece Finlandiya, Yugoslavya, Slovenya, İspanya ve İngiltere tamamen gönüllülük esasına göre kan almaktayken, diğerlerinde bir çeşit geri ödeme söz konusu.
2008’de Amerikan Kızıl Haç’ı “Biraz ver, çokça satın al!” isimli kampanyasında, kan bağışçılarına 1000$ değerinde hediye çeki kazanma fırsatı verirken, Florida’daki bir mahkeme 16 yaşındaki bir çocuğa bir AVM’de sigara içtiği için, ceza olarak 1 ünite kan vermesi ya da para cezasına çarptırılması önerisinde bulunuyor. Ayrıca eyaletlere göre değişim gösterse de, ABD’de kan verme karşılığında, para cezalarında 75$ civarında indirim uygulanabiliyor!
Özellikle kan bağışı oranlarının düştüğü yaz aylarında sunulan ek faydalar daha fazla kan bağışına olanak sağlayabiliyor. Tıpkı Roma’da ikamet edenlerin kan bağışı karşılığında şehir müzelerine 2 giriş bileti kazanmaları gibi; hem ilk bağışları ise 2 kişilik tekne turu da hediye!
Peki bu yan faydalar kan bağışı miktarını gerçekten arttırıyor mu, yoksa uzun vadede riskli donörleri (bağışçıları) çekerken, diğerlerini bundan uzaklaştırıyor mu?
2008’de İsveç’te yapılan bir deneyde, kan bağışına karşılık 7 Euro ödeneceği açıklanıyor. Bu süreçte bağışçıların –özellikle kadın donörlerin- sayısında ciddi bir azalma yaşanıyor. Sonrasında bağışçıların bu 7 Euro’yu almak yerine dilerlerse çocuklar yararına bir vakfa bağışlayabileceği açıklanıyor. Bu da yeniden bağışların ve kadın bağışçıların sayısının artmasına olanak sağlıyor.
Bu durumun sebebi 1971’de yapılan bir araştırmada; elde edilen yan faydaların, kan bağışı gibi prososyal (toplum yanlısı) davranışlar üzerinde negatif etkisi olduğu gösterilerek açıklanmış bulunuyor…
Aslında insanlar bu tip toplum yanlısı hareketlere, -çoğunlukla- zırhsız birer şövalye ya da pelerinsiz birer süper kahraman oldukları için değil, başkaları tarafından takdir edilme arzusu için giriyorlar. Kan bağışçılarının bu tip bir yan fayda alacakları topluma bildirilince, bağışçıların verdikleri toplum yanlısı imaj zayıfladığı için kan bağışında bulunmaktan vazgeçebiliyorlar.
Sebebiniz her ne olursa olsun, sizler kan bağışında bulunmaya devam edin. Çünkü kan acil değil, sürekli ihtiyaçtır. İlgilenenler için Türk Kızılayı’nın Kan Hizmetleri web sitesi: http://www.kanver.org/
Aç Kuzu 